سالانه ۹۲ هزار مورد جدید سرطان در کشور مشاهده می شود و پیش بینی ها حاکی از آن است که در سال های آینده میزان بروز سرطان در ایران افزایش یابد و به ۱۵۰ هزار مورد جدید در سال برسد. در کشور ما شایع ترین سرطان در زنان، سرطان پستان است و شایع ترین سرطان در مردان، سرطان معده است. به طور کلی، شایع ترین سرطان در کشور، سرطان پوست و پستان است و سپس سرطان های روده بزرگ، پروستات و مثانه از شایع ترین نوع سرطان در ایران هستند. در ادامه در مورد تشخیص زود هنگام سرطان و طرح غربالگری سرطان بیشتر بدانید.
هفته گذشته، قائم مقام وزارت بهداشت در اولین کنگره بین المللی پیشگیری و تشخیص زود هنگام سرطان به هزینه های مستقیم و غیرمستقیم سرطان در کشور نیز اشاره کرد. دکتر حریرچی، این گونه آمار داد که سرطان سالانه به طور مستقیم و غیرمستقیم، ۱۰ هزار میلیارد تومان خسارت مالی دارد که ۳ هزار میلیارد تومان آن برای درمان است و ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ میلیارد تومان نیز صرف داروهای شیمی درمانی می کنیم که میزانی از آنها تاثیر چندانی در بقا و کیفیت زندگی افراد ندارد.
طرح غربالگری سرطان و تشخیص زود هنگام سرطان
البته دکتر حریرچی خبر خوبی هم اعلام کرد مبنی بر اینکه میزان مرگ و میر سرطان به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر کاهش یافته است. با این حال، بسیاری از سرطان ها قابل پیشگیری هستند و برخی دیگر نیز با تشخیص زود هنگام، سرطان را قابل درمان می کنند و طول عمر بیمار را افزایش میدهند. بر همین اساس، وزارت بهداشت در نظر دارد ۳ سرطان دهانه رحم، پستان و روده بزرگ را در سراسر کشور غربالگری کند تا از این طریق افرادی که در مراحل اولیه بیماری قرار دارند، شناسایی و درمان شوند.
علت شایع شدن سرطان در کشور
بروز سرطان در کشور ما به ۳ علت افزایش سن، عوامل محیطی و شیوه زندگی و رفتار مردم افزایش یافته است. از یک سو، طول عمر در کشور افزایش یافته و سرطان نیز بیشتر در دوران پیری بروز پیدا می کند. از سوی دیگر، عوامل محیطی مانند میزان ذرات معلق در هوا و مصرف سوخت نیز در بروز سرطان موثر هستند و باید بپذیریم که بخشی از عوامل بروز سرطان نیز قابل تغییر هستند. متاسفانه بیش از ۱۰ درصد افراد بالای ۱۵ سال سیگار می کشند. همچنین مصرف قلیان ہیں جوانان و زنان در حال افزایش است. برخی مواد مخدر مانند تریاک نیز سرطانزا هستند. همه این رفتارها را که با شیوه زندگی مردم گره خورده در یک گوشه ذهنتان نگه دارید و به آنها این آمارها را اضافه کنید؛ ۳۵ درصد مردم ایران فعالیت بدنی مناسب ندارند، میزان مصرف سبزی و میوه تازه بین مردم پایین است، بیش از ۸۰ درصد مردم به طور مناسب – ۵ وعده در روز – مصرف سبزی و میوه ندارند و اضافه وزن و چاقی هم بیش از نیمی از مردم را گرفتار کرده بااین اوصاف باید به فکر پیشگیری، درمان و تشخیص زود هنگام سرطان بود.
ضرورت تشخیص زود هنگام سرطان
برای غربالگری سرطان در کشور دستورالعملی وجود دارد که وزارت بهداشت به تدریج آن را گسترش میدهد. بنا به اظهارات دکتر حریرچی، سخنگو و قائم مقام وزارت بهداشت، این طرح ابتدا در روستاها و حاشیه شهرها، سپس شهرهای کمتر از ۵۰ هزار نفر و بعد شهرهای ۱۰۰ هزار نفر گسترش خواهد یافت، اما جزییات این غربالگری چگونه خواهد بود؟ دکتر احمد کوشا، رئیس مرکز مدیریت بیماریهای غیر واگیر وزارت بهداشت در گفتوگو با «سلامت» در این باره توضیح میدهد: «قرار است سرطان های دهانه رحم، پستان و روده بزرگ غربالگری شوند؛ یعنی کاری کنیم که در مراحل اولیه بیماری تشخیص داده شوند. برای هر یک از این سرطان ها سن مشخصی تعریف شده، به طور مثال در مورد سرطان پستان، زنان ۳۰ تا ۷۰ سال را دعوت می کنیم تا به مراکز بهداشتی-درمانی منطقه خود مراجعه کنند. کارشناسان ما از انها سوالاتی می پرسند و اگر علائم بیماری سرطان پستان را مشاهده کردند یا مشکوک شدند، فرد را برای بررسی بیشترارجاع می دهند.»
وی در ادامه به تشخیص زود هنگام سرطان دهانه رحم اشاره می کند:«در مورد سرطان دهانه رحم، زنان ۳۰ تا ۶۰ سال باید هر ۵ سال یک بار بررسی شوند، به گونه ای که با مراجعه به پزشک، علائم بیماری در آنها بررسی و آزمایشات اولیه انجام شود و در صورت نیاز به متخصصی ارجاع شوند. در مورد سرطان روده بزرگ نیز زنان و مردان ۵۰ تا ۷۰ سال را بررسی می کنیم و به آنها کیت های تشخیصی می دهیم تا نمونه مدفوعشان را در این کیت ها قرار دهند و بعد در محلولی که در کیت قرار دارد حل می کنند و در اختیار مراکز بهداشتی-درمانی قرار می دهند تا آنها وجود خون را در مدفوع بررسی کنند.» دکتر کوشا در پاسخ به این سوال که ایا برای سرطان دهانه رحم لازم است که زنان واکسن بزنند یا نه، تاکید می کند: «شیوع بیماری انقدر نیست که نیاز به واکسن داشته باشد زیرا واکسن آن بسیار گران است و ما واکسیناسیون این سرطان را در برنامه خود قرار ندادهایم.»
ضرورت آشنایی با مراکز بهداشتی منطقه
موضوع مهم دیگری که با رئیس مرکز مدیریت بیماریهای غیر واگیر مطرح کردم، این بود که چرا این ۳ سرطان برای تشخیص زود هنگام انتخاب شدند؟ دکتر کوشا با بیان اینکه برای بیماریهای غیر واگیر نسخه ملی برای همه استان ها وجود دارد، توضیح میدهد: «تمام دانشگاه های علوم پزشکی سراسر کشور موظف هستند، برنامه تشخیص زود هنگام سرطانهای پستان، دهانه رحم و روده بزرگ را در مراکز بهداشتی توسعه دهند، اما در برخی از استانها شیوع برخی بیماری ها بیشتر است. به طور مثال، سرطان معده در مازندران، گیلان و آذربایجان شرقی شیوع بیشتری دارد و نیازی نیست این سرطان در همه استانها غربالگری شود.»
آنطور که دکتر کوشا شرح میدهد، این ۳ سرطان نسبت به بقیه سرطانها، قابل مداخله تر هستند و میتوان با انجام آزمایش ها و اقدامات اولیه بیماری را در همان ابتدا تشخیص داد و درمان را شروع کرد. نکته مهمتری که رئیس مرکز مدیریت بیماریهای غیر واگیر به آن تاکید دارد، میزان آشنایی مردم بامراکز بهداشت است: «متاسفانه مردم، به ویژه در شهرهای بزرگ با خانه های بهداشت آشنا نیستند و نمیدانند چه خدماتی در آنجا ارائه می شود و تصور می کنند این مراکز تنها برای واکسیناسیون کودکان و مراقبت از خانم باردار است، درحالی که ما در نظر داریم تبلیغات وسیعی انجام دهیم تا مردم مراکز بهداشت، خانه های بهداشت و خانه های سلامت را بشناسند و منتظر باشند که هر مرکز در هر منطقه به آنها فراخوان بدهد که در روز چه خدماتی را ارائه خواهد کرد.»
به گفته این مقام مسوول در وزارت بهداشت تمام خدماتی که برای خطرسنجی بیماری های قلبی-عروقی و این ۳ سرطان انجام می شود، رایگان است و مردم می توانند با اعلام مراکز بهداشتی، نوبت بگیرند و با تشکیل پرونده سلامت، از نظر بیماریهای ذکر شده، بررسی شوند.» دکترمحمدرضا میر، جراح سرطان و رئیس بخش سرطان بیمارستان امام خمینی در گفتوگو با «سلامت» غربالگری را یک اقدام بسیار مثبت ارزیابی می کند و میگوید:
در کشورهایی که غربالگری به نحو احسن انجام می شود، تا ۵۰ درصد موارد سرطان پستان در سطح ۱ تشخیصی داده میشود، درحالی که در کشورما حتی این رقم به ۲۵ درصد هم نمیرسد.ازسوی دیگر، با تشخیص زود هنگام بیماری در سطح ۱ بقای بیمار از ۵ سال به ۲۰ سال میرسد.»
وی در ادامه صحبت هایش به اصول غربالگری که مورد تاکید سازمان بهداشت جهانی است نیز اشاره می کند: «ابتدا مردم باید بدانند افرادی که بیماری شان زود تشخیص داده شده، از نظر درمان وضعیت بهتری دارند. دوم مردم باید آگاه و داوطلب برای غربالگری باشند، سوم دستاندرکاران غربالگری باید آزموده و حرفهای باشند. چهارم راه وروش درمان آسان در اختیار مردم باشد؛ یعنی اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شده که بیمار سرطان پستان دارد، بعد از آن سرگردان نباشد که چطور هزینه های درمان را متقبل شود و به چه مراکزی باید مراجعه کند. پنجم همه این مراحل باید دوباره پایش شود که ایا درست انجام شده یا نه ؟ »
در حقیقت، دکتر میر اعتقاد دارد که بسیاری از کشورها نیز غربالگری سرطان ها راشروع کرده اند اما نتوانستند در آن موفقیت چشمگیری به دست بیاورند زیرا اصول غربالگری را فراهم نکرده اند. به طور مثال یکی از مراحل، برای غربالگری سرطان پستان، ماموگرافی، سونوگرافی و ام آر آی است که کیفیت این آزمایش ها و تکنولوژی آنها نیز اهمیت زیادی دارد. حتی فراهم کردن تجهیزات ان نیز بسیار مهم است زیرا اگر ما برای غربالگری فراخواندهیم، ولی تجهیزات کافی برای جمعیت موردنظر نداشته باشیم غربالگری موفقیت آمیز نخواهدبود بنابراین همانطور که دکتر میربیان اظهار داشت، چنین اقداماتی به عزم ملی و سازوکارهای حرفهای نیاز دارد که امیدواریم وزارت بهداشت کیفیت غربالگری را هم در برنامه های پیشگیرانه خود در مورد این ۳ سرطان دنبال کند.