اندومتریوز یکی از بیماری‌های شایع در زنان سنین باروری است که می‌تواند زندگی روزمره را مختل کند. اگر می‌پرسید «اندومتریوز چیست ؟»، باید گفت این بیماری حالتی است که بافت مشابه پوشش داخلی رحم (آندومتر) در خارج از رحم، مانند تخمدان، روده، یا جدار شکم رشد می‌کند. این بافت با هر چرخه قاعدگی ملتهب شده و باعث درد، نازایی، التهاب یا مشکلات گوارشی می‌شود. در ایران، حدود 2 میلیون زن ممکن است به اندومتریوزیس مبتلا باشند، و نوع پیشرفته آن، مانند اندومتریوز روده و یا اندومتریوزیس با در گیری سیستم ادراری، نیاز به درمان فوق تخصصی توسط  تیم متشکل از جراح زنان و جراح کولوروکتال و اورولوژیست دارد. این مقاله به شما کمک می‌کند تا درباره علل، علائم، تشخیص، درمان، و نقش جراح کولورکتال و تیم چندرشته‌ای (MDT) در درمان این بیماری، به‌ویژه با درگیری روده بزرگ، اطلاعات کاملی کسب کنید. اطلاعات با آخرین به‌روزرسانی‌های پزشکی (2025) برای شما گرداوری شده است.

اندومتریوز چیست و چرا رخ می‌دهد؟

برای پاسخ به «اندومتریوز چیه»، باید گفت این بیماری زمانی رخ می‌دهد که بافت شبیه آندومتر در جاهایی غیر از رحم، مثل روده یا تخمدان، رشد کند. این بافت با هر قاعدگی خونریزی می‌کند، اما چون راه خروج ندارد، باعث التهاب، چسبندگی، و درد می‌شود. علت دقیق آن هنوز مشخص نیست، اما چند نظریه علمی توضیح می‌دهند که چرا این بیماری ایجاد می‌شود.

علل احتمالی اندومتریوز

• قاعدگی رتروگراد: در این نظریه، خون قاعدگی که حاوی سلول‌های آندومتر است، از طریق لوله‌های فالوپ به حفره لگن برمی‌گردد و در نواحی مانند روده یا تخمدان کاشته می‌شود. این شایع‌ترین توضیح برای علت بیماری است و در 80٪ بیماران دیده می‌شود.
• اختلالات ایمنی: سیستم ایمنی برخی زنان نمی‌تواند سلول‌های آندومتر نابجا را حذف کند، که منجر به رشد آنها می‌شود. این مشکل ممکن است با بیماری‌های خودایمنی دیگر همراه باشد.
• عوامل ژنتیکی: اگر مادر یا خواهر شما آندومتریوز داشته باشد، خطر ابتلا 5-7 برابر بیشتر است. ژن‌های خاصی ممکن است این بیماری را فعال کنند.
• انتقال جراحی: طی جراحی‌هایی مثل سزارین، سلول‌های آندومتر ممکن است به جدار شکم منتقل شوند، که به اندومتریوز جدار شکم منجر می‌شود. این حالت در 1-2٪ زنان پس از سزارین دیده می‌شود.
• اختلالات هورمونی: استروژن بیش‌ازحد می‌تواند رشد بافت آندومتر را در نواحی غیرطبیعی تحریک کند. این مشکل در زنان با قاعدگی زودهنگام شایع‌تر است.
• سم دیوکسین و عوامل محیطی: دیوکسین‌ها، سموم شیمیایی پایدار، از طریق سوزاندن زباله، صنایع شیمیایی، یا مواد غذایی آلوده (مثل ماهی‌های پرچرب) وارد بدن می‌شوند. دیوکسین‌ها با تقلید از استروژن، التهاب را افزایش داده و ممکن است خطر بیماری را بالا ببرند. در ایران، سوزاندن غیراصولی زباله در برخی مناطق و مصرف لبنیات پرچرب از منابع آلوده می‌تواند مواجهه را افزایش دهد. کاهش مصرف غذاهای پرچرب و حمایت از مدیریت صحیح زباله می‌تواند این خطر را کم کند.

این عوامل ترکیبی از ژنتیک، هورمون‌ها، و محیط هستند که این بیماری  را پیچیده می‌کنند. شناخت آنها به تشخیص و درمان کمک می‌کند.

قسمت‌های درگیر در اندومتریوز

اندومتریوزیس می‌تواند نواحی مختلفی از بدن را درگیر کند، که پاسخ به پرسش «اندومتریوز چیست چه علائمی دارد» را روشن‌تر می‌کند. هر محل درگیری علائم متفاوتی ایجاد می‌کند.

محل‌های شایع درگیری

• اندومتریوزیس تخمدان: حدود 40٪ بیماران کیست‌های شکلاتی (اندومتریوما) در تخمدان دارند. این کیست‌ها پر از خون قدیمی هستند و می‌توانند باعث درد شدید یا نازایی شوند.
• لوله‌های فالوپ و رباط‌ها: چسبندگی در این نواحی حرکت تخمک را مختل کرده و نازایی و همچنسن دردهای لگنی ایجاد می‌کند.
• اندومتریوز رحم (آدنومیوز): رشد بافت آندومتر در دیواره عضلانی رحم، که باعث قاعدگی‌های سنگین و دردناک می‌شود.
• اندومتریوز روده: در 5-12٪ موارد، رکتوم یا سیگموئید درگیر می‌شود، که علائم گوارشی مانند یبوست یا خونریزی مقعدی ایجاد می‌کند. گاهی حتی روده باریک هم میتواند درگیر اندومتریوز شود
• اندومتریوز جداری یا جدار شکم: رشد بافت در لایه‌های جدار شکم، معمولاً پس از سزارین، که توده‌های دردناک ایجاد می‌کند.
• اندومتریوز زیر جلدی: ضایعات در پوست یا بافت زیرپوستی، اغلب در محل زخم جراحی، که با قاعدگی دردناک می‌شوند. گاهی حتی در ناف هم میتواند ایجاد شود.
• مثانه و حالب: باعث درد هنگام ادرار یا مشکلات کلیوی میشود حتی میتواند مسیر ادراری را بصورت مزمن دچار انسداد کند و حتی به از دست دادن عملکرد یک یا هر دو کلیه منجر شود.

اندومتریوز چسبیده به روده

اندومتریوز روده یا اندومتریوز چسبیده به روده زمانی رخ می‌دهد که بافت آندومتر روی سطح روده یا در لایه‌های عمیق آن ( DIE) رشد کند. این حالت می‌تواند:

• باعث تنگی روده و انسداد شود.
• چسبندگی بین روده و اندام‌های لگنی ایجاد کند.
• خونریزی مقعدی در قاعدگی به همراه داشته باشد.
• دردهای لگنی شدید ایجاد کند .

در تهران، این نوع از بیماری توسط جراحان کولورکتال (دکتر یوسف فام و تیم جراحی اندومتریوز ایشان ) بصورت تیمی همراه با متخصصین زنان با جراحی لاپاراسکوپی و در یک جلسه درمان می‌شود.

علائم اندومتریوز چیست؟

برای پاسخ به «اندومتریوز چیست چه علائمی دارد»، باید گفت علائم بسته به محل درگیری متفاوت‌اند. حدود 25٪ بیماران بدون علامت هستند، اما درگیری روده علائم گوارشی مشخصی دارد.

علائم عمومی اندومتریوز

• درد لگنی مزمن: به‌ویژه در قاعدگی (دیسمنوره)، که ممکن است به پشت یا پاها منتشر شود.
• درد هنگام رابطه جنسی: دیسپارونی، که زندگی زناشویی را مختل می‌کند.
• نازایی: 30-50٪ زنان مبتلا به اندومتریوز مشکل باروری دارند.
• خستگی و افسردگی: به دلیل درد مزمن و استرس بیماری.

علائم اندومتریوز روده

درگیری روده علائم گوارشی شبیه بیماری‌های روده‌ای ایجاد می‌کند:

• درد هنگام دفع: احساس فشار یا درد شدید (تنسمیوس) در قاعدگی.
• تغییرات روده‌ای: اسهال یا یبوست متناوب، به‌ویژه در دوره قاعدگی.
• خونریزی مقعدی: خون در مدفوع یا خونریزی در قاعدگی.
• نفخ مزمن: احساس پری یا تورم شکم.
• انسداد روده: در موارد شدید، که نادر است.

علائم خاص

•  جدار شکم: توده دردناک یا حساس در محل زخم سزارین، که با قاعدگی بدتر می‌شود.
• اندومتریوز زیر جلدی: توده‌های کوچک و دردناک زیر پوست، معمولاً در محل جراحی.
• اندومتریوز تخمدان: درد لگنی شدید، کیست‌های دردناک، یا قاعدگی نامنظم.

این علائم ممکن است با بیماری‌هایی مثل سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) اشتباه شوند، بنابراین مراجعه به متخصص زنان یا گوارش ضروری است.

آیا اندومتریوز سرطان است؟

بسیاری می‌پرسند: «آیا اندومتریوز سرطان است؟» خیر،  یک بیماری خوش‌خیم است، نه سرطان. با این حال، مطالعات 2025 نشان می‌دهند که زنان مبتلا به اندومتریوز تخمدان ممکن است خطر کمی (1-2٪) برای ابتلا به انواع خاصی از سرطان تخمدان (مثل کارسینوم سلول شفاف) داشته باشند. این بیماری به‌خودی‌خود سرطان خوش‌خیم نیست، بلکه یک بیماری التهابی مزمن است که با درمان مناسب قابل‌کنترل است. پیگیری منظم با متخصص زنان خطر عوارض را کاهش می‌دهد.

آیا اندومتریوز باعث مرگ می‌شود؟

سؤال رایج دیگر: «آیا اندومتریوز باعث مرگ می‌شود؟» خیر، این بیماری به‌تنهایی کشنده نیست. اما عوارض نادر مثل انسداد کامل روده یا آسیب کلیوی (هیدرونفروز) در اثر درگیری حالب، اگر درمان نشوند، می‌توانند خطرناک باشند. درمان زودهنگام توسط  یک تیم فوق تخصصی، به‌ویژه در بیمارستان‌های مجهز مانند عرفان نیایش، این خطرات را به حداقل می‌رساند.

روش‌های تشخیص اندومتریوز

روش‌های تشخیص اندومتریوز برای شناسایی محل و شدت بیماری ضروری‌اند. تشخیص دقیق می‌تواند درمان را مؤثرتر کند.

• معاینه لگنی: پزشک با معاینه ممکن است توده یا ندول در لگن یا پشت رحم حس کند. این روش برای تشخیص اولیه مفید است.
• سونوگرافی ترانس‌واژینال یا ترانس‌رکتال: برای شناسایی کیست‌های تخمدانی (اندومتریوما) یا ضایعات روده‌ای استفاده می‌شود. سونوگرافی داپلر در تهران دقت بالایی دارد. و در مراکز معتبری مانند رادیولوژی آسا یا در مرکز ناباروری ابن سینا به بهترین نحو ممکن و با دقت بالا انجام میشود.
• MRI: تصویربرداری دقیق برای بررسی عمق ضایعات، به‌ویژه در اندومتریوز روده MRI می‌تواند چسبندگی‌ها را نشان دهد.
• کولونوسکوپی: برای رد بیماری‌های دیگر مثل سرطان روده یا کولیت. این روش برای تشخیص اندومتریوز خیلی دقدق نیست .
• لاپاراسکوپی تشخیصی: استاندارد طلایی تشخیص، که طی آن جراح با دوربین کوچک ضایعات را مشاهده و نمونه‌برداری می‌کند.

اندومتریوز درمان: راه‌های مدیریت بیماری

درمان:  شامل گزینه‌های دارویی، جراحی، و مکمل است که به شدت علائم، سن، و تمایل به باروری بستگی دارد.

درمان‌های دارویی

داروها برای کاهش درد و کنترل رشد بافت آندومتر استفاده می‌شوند:

• مسکن‌ها: داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مثل ایبوپروفن یا مفنامیک اسید برای تسکین درد خفیف مفید است. این داروها التهاب را کاهش می‌دهند اما بیماری را درمان نمی‌کنند.
• هورمون‌درمانی:
  • قرص‌های ضدبارداری: حاوی استروژن و پروژسترون، که قاعدگی را منظم کرده و درد را کاهش می‌دهند.
  • پروژستین‌ها: مانند دینوژست یا IUD میرنا، که رشد بافت آندومتر را مهار می‌کنند.
  • آگونیست‌های GnRH: مثل لوپرولید، که یائسگی کاذب ایجاد کرده و علائم را موقتاً متوقف می‌کنند.
  • مهارکننده‌های آروماتاز: مانند لتروزول، برای موارد مقاوم به درمان استفاده میشود.
• درمان‌های جدید (2025): داروهای هدفمند که مسیرهای التهابی را مهار می‌کنند، در حال آزمایش‌اند و نتایج امیدوارکننده‌ای دارند.

درمان‌های جراحی

جراحی برای اندومتریوزیس شدید، مثل اندومتریوز چسبیده به روده، یا زمانی که داروها مؤثر نباشند توصیه می‌شود:

• لاپاراسکوپی: روش کم‌تهاجمی با برش‌های کوچک، که ضایعات را برمی‌دارد. این روش دوره نقاهت کوتاه (1-2 هفته) و عوارض کمی دارد.
• جراحی باز: در موارد پیچیده با چسبندگی گسترده یا انسداد روده، که نیاز به برش بزرگ‌تر دارد.
• تراشیدن (Shaving): حذف ضایعات سطحی روده بدون برش عمیق. این تکنیک برای ضایعات خفیف مناسب است و خطر آسیب روده را کم می‌کند.
• اکسیزیون دیسک: برداشتن ضایعات عمیق محدود با دستگاه استپلر. این روش برای ضایعات کوچک‌تر در رکتوم استفاده می‌شود.
• رزکسیون روده: برداشتن بخش آسیب‌دیده روده (مثل رکتوم) و اتصال مجدد (آناستوموز). این جراحی برای ضایعات عمیق نفوذی ضروری است، اما ممکن است نیاز به استومی موقت داشته باشد. قابل ذکر است که این جراحی توسط تیم جراحی دکتر یوسف فام در بیمارستان عرفان نیایش با کمترین عوارض همراه است و احتمال نیاز به کیسه استومی در بیماران ما به کمتر از 0/5 درصد میرسد.

جراحی لاپاراسکوپی توسط بهترین جراح اندومتریوز تهران در یک مرکز معتبر می‌تواند باروری را بهبود بخشد و علائم را تا 70٪ کاهش دهد در حالی که کمترین عوارض را داشته باشد.

درمان‌های مکمل

برای حمایت از درمان‌های اصلی:

• رژیم غذایی: رژیم ضدالتهابی با فیبر بالا (میوه، سبزیجات) و کاهش گوشت قرمز علائم روده‌ای را تسکین می‌دهد.
• فیزیوتراپی لگن: تمرینات برای کاهش درد و بهبود حرکت لگن.
• مشاوره روان‌شناختی: مدیریت استرس و افسردگی ناشی از درد مزمن.

اندیکاسیون‌های جراحی در اندومتریوز

جراحی برای این بیماری، به‌ویژه اندومتریوز روده، در شرایط زیر توصیه می‌شود:

• درد شدید: زمانی که داروها نمی‌توانند درد لگنی یا گوارشی را کنترل کنند.
• انسداد روده: تنگی یا انسداد ناشی از ضایعات عمیق.
• خونریزی مقعدی: خونریزی مداوم در قاعدگی.
• نازایی: چسبندگی یا کیست‌هایی که باروری را مختل می‌کنند.
• ضایعات عمیق نفوذی (DIE): ضایعاتی که به لایه‌های روده یا تخمدان نفوذ کرده‌اند.

تیم MDT اندومتریوز مرکز ما  و جراح فوق تخصص کولورکتال خطرات (عود تا 40٪) و فواید (بهبود کیفیت زندگی) را ارزیابی می‌کنند و بهترین تصمیم را برای بیمار میگیرند

نقش تیم فوق تخصصی و چند رشته ای (MDT) در درمان اندومتریوزیس

تیم چندرشته‌ای (MDT) گروهی از متخصصان است که برای مدیریت پیچیدگی‌های اندومتریوز، به‌ویژه اندومتریوز چسبیده به روده، با هم همکاری می‌کنند.

اعضای MDT

• متخصص زنان: تشخیص اولیه، تجویز هورمون‌درمانی، و برنامه‌ریزی جراحی.
• جراح کولورکتال: برداشتن ضایعات روده‌ای با تکنیک‌های کم‌تهاجمی.
• جراح ارولوژیست : در درگیریهای حالب و مثانه در کنار تیم جراحی اندومتریوز حالب و مثانه را درمان میکند.
• متخصص گوارش: بررسی علائم روده‌ای و رد بیماری‌های مشابه.
• رادیولوژیست: تفسیر سونوگرافی و MRI برای نقشه‌برداری ضایعات.
• متخصص باروری: مشاوره برای حفظ باروری یا IVF.
• روان‌شناس و فیزیوتراپیست: حمایت از سلامت روان و جسم.

مزایای MDT

MDT با ترکیب تخصص‌ها نتایج بهتری ارائه می‌دهد:

• تشخیص دقیق: مثلاً، MRI و کولونوسکوپی با همکاری رادیولوژیست و گوارش.
• درمان شخصی‌سازی‌شده: ترکیبی از دارو، جراحی، یا IVF برای هر بیمار.
• کاهش عوارض: هماهنگی جراحان زنان و کولورکتال و ارولوژیست خطر نشت روده و ادراری را کم می‌کند.
• پیگیری منظم: معاینات سالانه برای پیشگیری از عود.

در تهران، بیمارستان‌ عرفان نیایش و تیم فوق تخصصی دکتر یوسف فام  از MDT برای درمان اندومتریوز اس

نقش جراح کولورکتال در جراحی اندومتریوز روده

با توجه به افزایش شیوع و تشخیص زیاد این بیماری و کمبود تیم های فوق تخصصی در کشور  و درگیری روده در موارد پیچیده این بیماری ، جراح کولورکتال در درمان درگیری روده نقش محوری دارد، زیرا ضایعات روده نیاز به مهارت تخصصی برای حفظ عملکرد روده دارند.

وظایف جراح کولورکتال

• ارزیابی پیش‌جراحی: بررسی MRI و سونوگرافی برای تعیین محل و عمق ضایعات. مثلاً، آیا ضایعه فقط سطح رکتوم را درگیر کرده یا به عضله نفوذ کرده؟
• لاپاراسکوپی: جراحی کم‌تهاجمی با دوربین و ابزارهای ظریف برای برداشتن ضایعات و برقراری مسیر طبیعی دفع بدون کمترین عوارض.تکنیک‌های جراحی:
  • تراشیدن (Shaving): حذف ضایعات سطحی بدون برش روده. این روش برای ضایعات کوچک مناسب است، با خطر کم (عوارض کمتر از 2٪) و نقاهت سریع.
  • اکسیزیون دیسک: برداشتن ضایعات عمیق محدود با استپلر. این تکنیک برای ضایعات کوچک‌تر رکتوم استفاده می‌شود و عملکرد روده را حفظ می‌کند. دکتر یوسف فام تکنیک جدید و منحصر به فردی جهت برداشتن دیسک  برای اولین بار در دنیا ارائه کرده اند که در کنگره کولورکتال سوئیس در سال 2019 ان را رائه کردند.
  • رزکسیون قدامی رکتوم: برداشتن بخش آسیب‌دیده روده و اتصال مجدد با بخیه یا استپلر. این روش برای ضایعات عمیق نفوذی لازم است، اما ممکن است 4-6 هفته نقاهت نیاز داشته باشد.
  • استومی موقت: در موارد پیچیده، کیسه استومی برای محافظت از روده ایجاد می‌شود و پس از 3-6 ماه برداشته می‌شود. در مرکز ما این احتمال ان زیر 1% است.
• مدیریت عوارض: پیشگیری از نشت آناستوموز، فیستول، یا عفونت با تکنیک‌های دقیق.
• پیگیری: معاینات پس از جراحی برای بررسی عود یا مشکلات گوارشی.

چرا جراح کولورکتال مهم است؟

بهترین جراح اندومتریوز تهران با تخصص کولورکتال:

• آشنایی کامل با آناتومی روده دارد، که خطر آسیب را کاهش می‌دهد.
• از فناوری‌های پیشرفته مثل جراحی لاپاراسکوپیک استفاده می‌کند، که دقت را بالا می‌برد.
• با متخصص زنان هماهنگ است تا باروری بیمار حفظ شود.
• عوارض جراحی (مثل عفونت یا نشت) را به کمتر از 1٪ می‌رساند.

اندومتریوز جداری چیست؟

این نوع از بیماری به رشد بافت آندومتر در جدار شکم، معمولاً پس از جراحی سزارین یا لاپاروتومی، اشاره دارد. علائم شامل توده دردناک در محل زخم است که با قاعدگی بدتر می‌شود. درمان اغلب جراحی برای برداشتن توده است، که توسط جراح عمومی یا زنان انجام می‌شود. این حالت در 1-2٪ زنان پس از سزارین دیده می‌شود.

اندومتریوزیس چیست؟

اندومتریوزیس چیست؟ همان بیماری است که گاهی به این شکل جستجو می‌شود. این بیماری التهابی می‌تواند تخمدان، روده، یا جدار شکم را درگیر کند و با درمان مناسب قابل‌کنترل است.

مدیریت طولانی‌مدت و پیشگیری

اندومتریوز یک بیماری مزمن است و نیاز به مراقبت مداوم دارد:

• هورمون‌درمانی: مصرف پروژستین‌ها یا GnRH آگونیست‌ها پس از جراحی برای پیشگیری از عود.
• سبک زندگی: رژیم ضدالتهابی (سبزیجات، امگا-3)، ورزش منظم، و کاهش استرس.
• پیگیری: معاینات سالانه با متخصص زنان و گوارش.
• باروری: مشاوره زودهنگام برای برنامه‌ریزی بارداری یا IVF.

کاهش مواجهه با سموم مثل دیوکسین (با مصرف غذاهای ارگانیک) نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد.

چرا درمان اندومتریوزیس در تهران؟

تهران با بیمارستان‌های پیشرفته مانند عرفان نیایش با داشتن  بهترین جراحان اندومتریوز و تیم‌های MDT، مقصدی ایده‌آل برای درمان بیماری است. فناوری‌های لاپاراسکوپی در این مراکز نتایج بهتری برای بیماران فراهم می‌کند. برای مشاوره یا رزرو نوبت تماس بگیرید.

تماس یا رزرو نوبت با دکتر یوسف فام